Шамбарам
	Ил болон далд шамбарам |цагаан мах гарах|
Хоол унд: Ер нь хоол болон амьдралын хэв шинжийг бүрэн өөрчлөх хэрэгтэй. Хоолоо бага багаар олон удаа идэх хэрэгтэй бна.
Нимбэг, алим, улаан лооль, нэрс, байцаа, хүрэн манжин, тараг хэрэглэнэ.
Өдөрт 300г жимс, хүнсний ногоо тухайлбал, цангис жимс, усан үзэм, түүний үрийн тос, өргөст хэмх, сонгино идэж байх хэрэгтэй.
Банан өлөн дээрээ иднэ. Бүхэл үрийн тариа, арвай, хошуу тариа, сагадай, эслэг ихтэй хоол хэрэглэж, ус ихээр ууна.
Аминдэм, эрдэс бодис: “С”, “Е” аминдэм (цус бүлэгнэлд чухал үүрэгтэй), “В” бүлгийн аминдэмүүд, ялангуяа В6, В12, кальци, кали, магни.
Хязгаарлах болон зайлсхийвэл зохих зүйлс: Өөх тостой хоол, сармис, мөөг, даршилсан, утсан, шарсан, хуурсан махан хоол, архи, янз бүрийн чипс, лаазалсан хоол, хэт боловсруулсан хүнс, гоймон, цагаан будаа, манжин, хурган чих, ногоон цай, кофе, гич, перец, хийжүүлсэн ундаа, саахар, сүү, буудайн дээд гурлын бүтээгдэхүүн, бялуу зэрэг болой.
Өтгөнөө хатаахгүй байх, дүлэхгүй байхыг зөвлөнө.
Сувиллын чанартай зөвлөмж (Treatment strategy–TS): Ил болон далд шамбарамны үеийн эмчилгээ, сувилгаа нь өвдөлт намжаах, үрэвсэл дарах, цус тогтоох, цус, цөс шингэрүүлэх, хураагуур судсыг бэхжүүлэх, шамбарамны зангилгааг шимэгдүүлэх, цөс хөөх, цөсөө нарийн гэдэс рүүгээ сайн урсгах, турахад чиглэгдэж байвал зохино.
Марганецтай халуун бүлээн усанд 5 минут дүрж өдөрт 2 удаа сууна. Энэ нь эвгүй мэдрэмж, загатнаа арилгаж, өтгөн гарахад дэм болно.
Тухайн цагт нь зөв эмчилвэл 4-5 хоногийн дараа өвдөлт намжиж, 14-28 хоногт бүрэн эдгэрнэ.
Өдрийн дэглэм сайн баримтлах, биеийн тамир хийх, спортоор хичээллэх хэрэгтэй. Болж өгвөл тайван амгалан байхыг хичээх. Элэг цөсөө үе үе угааж цэвэршүүлж байх хэрэгтэй.
Бусадтай харьцуулахад хүн бүр оюун санаа, удамшил, сэтгэц, хүрээлэн буй орчин, нийгмийн гарлын хувьд давтагдашгүй өөр өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг тул зовиур эмгэгийг оношлох, эмчлэхдээ эдгээр хүчин зүйлийг харгалзаж үзнэ.
	
Болзошгүй учир шалтгаанууд, эрсдэлт хүчин зүйлс
Үндсэн зовуурь, шинж тэмдэг (болзошгүй хожмын үеийн)
Зохимжтой ба зохимжгүй бүтээгдэхүүн
 Агил мөөг 
 Ажгийн цомог 
 Алтантовч 
 Алтантовчийн цомог 

 Амтат чинжүү 

 Анар жимс 
 Асганы бөөрөлзгөнө 
 Бага алтанзул (жинжийхуар) 
 Бага лавшига 
 Барагшун 
 Батраш 
 Батрашийн цомог 
 Британийн зоосонцэцэг 
 Бугын цагаан 
 Буржгар чөргөс 
 Бүлтэнгэр 
 Бүрэлгэнэ 
 Вансэмбэрүү 
 Вансэмбэрүүний цомог 
 Гажиг цээнэ (согоон сав) 
 Галуун гичгэнэ 


 Гичгэнийн цомог 
 Гиш  /хөх сарадмаа, хэвлэг гиш, ойномын цэцэг, навч/ (Вика приятная, вика мышиная, горошек мышиный, Vetch, Vicia amoena Fisch.) 
 Гишийн цомог 
 Гоньдны цомог 
 Гүнжидийн үр, тос 

 Гүүн хөхийн цомог 
 Далан хальс 
 Даливсын цомог 

 Донтуулагч хоол хүнс, сэргээш 


 Дэрэвгэр хависгана 


 Жавхаалаг башир (юмдүүжин) 
 Жамбацэцэг 
 Зөгийн жилий 
 Зөөлөн цагаан модны цэцэг 
 Зуншилцэцгийн цомог 

 Зуун наст (зууннаст) 

 Идрээ 


 Илдэн игүүшин 
 Иовын нулимс үр тариа 

 Их даливс 
 Их шүүдэргэнэ 
 Кардамон 
 Лаврын навч 
 Лидрийн хандмал 
 Лууван 
 Луувангийн навч 
 Лууны сарвуу (Ташуур өвс) 
 Мажийн цомог 
 Майлзны цомог 

 Монос (мойл) 
 Мухар цагаан 
 Мэхээрийн цомог 
 Наалданги гичгэнэ 
 Намууцэцэгийн үр 
 Нарс (шилмүүс) 
 Нугын шивэл 

 Нугын шимтэглэй 
 Ойн гүзээлзгэнэ 

 Оливийн буюу чидун жимс, тос 
 Оливтой шүүдэргэнийн тос 
 Олслиг халгай 


 Пагдгар бадаан 
 Палласын сүүт өвс 
 Саарал нүргэс 

 Саахар болон нүүрсус ихтэй хоол хүнс 
 Сараана 
 Сараанын цомог 
 Саравгар туулайн тагнай 

 Сармисны исгэсэн бэлдмэл 
 Сарьслаг хунчир 
 Сонгинын коктейль 

 Сонгинын хальс 


 Сөд өвс 
 Сөдийн цомог 
 Сөөгөн боролзгоно 

 Таримал үсүү 
 Ташуурын цомог 
 Төллүүр тарна 
 Турчаниновын яргуй 
 Улаан лооль 
 Улаан тэс 
 Улаан тэсийн жимсний цомог 
 Усан үзмийн ясны тос 
 Үлд өвс 
 Үсүүний цомог 
 Үсхий нохойн хэл 
 Үхрийн нүдний навч, үр жимс 
 Үхрийн нүдний цомог 
 Үхэр бөлжиргөнө 

 Хадны хаг (газрын хаг) 
 Хайлаас навчит тавилгана 
 Хайлаасны холтос 
 Халгайны тос 
 Халтар арвайн тариа 
 Хар гандигар 
 Хар нэрс 

 Хар чавга 
 Хахуунын тос 
 Хахуунын цомог 
 Хошоон 
 Хөвөн зараа уул 
 Хөдөөний бираага 
 Хөх нэрс 
 Хумсанцэцгийн тос 
 Хумсанцэцэг 
 Хунчирын цомог 
 Хурц салбант зажилуургана 

 Хусны туруу мөөг 
 Хуш, хөвөнтийн цомог 

 Хэт боловсруулсан хоол хүнс 
 Цагаан маж 
 Царгас 
 Царс 
 Цахилдаг 
 Цахилдагны цомог 
 Цооргонын цомог 
 Цөсийн цомог 

 Цуулбар балдаргана 
 Цээнийн цомог 
 Чацарганын цомог 
 Чихэр өвс 
 Чичигнүүр улиангар 
 Шар будаа 
 Шид модны самрын яс (ойн самар, фундукийн нунтагласан яс) 
 Шилмүүсний цомог 
 Шүүслэг шилмүүсний тос 
 Эгэл гоньд 
 Эгэл лошго (сүений цэцэг, навч) 
 Эгэл өмхий 
 Эгэл төлөгч өвс 
 Эгэл хахууна 
 Эмийн багваахай 
 Эмийн балууна 
 Япон лидэр 
 Яргуйны цомог 


 Яшилдуу чацаргана 
Эх сурвалж
Тэмдэглэгээний утга


 Ийм тэмдэг нь эмчилгээний өндөр үр дүнтэй бөгөөд эрдэм шинжилгээний туршилт, судалгаагаар нотлогдсон болохыг илэрхийлнэ.
 Ийм тэмдэг нь хүний биед сайн нөлөөтэй гэдэг нь судалгаагаар нотлогдсон. Гэхдээ бүхэл ургамлын хувьд авч үзвэл 3 одтой бүтээгдэхүүнийг арай гүйцэхгүй аж.
 Ийм тэмдэг нь эмчилгээ, шим тэжээлийн эерэг үр дүнтэй болохыг илэрхийлнэ. Голдуу ардын уламжлалт практикт олон зуун жилийн турш өргөн хэрэглэгддэг туршлагатай. Туршилтын амьтан дээр судлагдаж сайн нь тогтоогдсон. Өчигдрийн ардын эмчилгээнд хэрэглэдэг байсан эмийн ургамал өнөөдөр шинжлэх ухаанаар нотлогдсон эмчилгээ болдог гэдгийг санаандаа авбал зохино.
 Ийм тэмдэг нь тухайн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх үед, ялангуяа хэтрүүлэн хэрэглэх үед зарим тохиолдолд үүсэж болзошгүй гаж нөлөөг илэрийлнэ.
 Ийм тэмдэг нь эмчээр оношлогдсон өвчин, зовуурийн үед тухайн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх нь зохимжгүй гэдгийг илэрхийлнэ.